Μεσσαρά. Στη μέση μεταξύ Αφρικής και Ευρώπης
«Κάτω από το φεγγάρι των Ματάλων, ο άνεμος της Αφρικής δεν με άφηνε να κοιμηθώ όλη νύχτα…»
‘Έτσι τραγούδησε τα Μάταλα η Jonnie Mitchell, που πέρασε και αυτή το 1971, μαζί με χιλιάδες άλλους νέους από αυτή την άκρη του Κρητικού νότου. Αυτός ο τόπος σφράγισε τη ζωή χιλιάδων νέων από την Ευρώπη και την Αμερική αλλά και τη μοίρα των ντόπιων. Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή.
Από την μινωική εποχή ως το 1960
Τα Μάταλα υπήρξαν το λιμάνι της Φαιστού κατά την Μινωική, και της Γόρτυνας κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Απομεινάρια των εποχών αυτών βλέπεις ακόμη στις περίφημες σπηλιές αλλά και στο βυθό της θάλασσας του μικρού όρμου που βλέπει τη δύση του ήλιου στο Λιβυκό πέλαγο. Ως τη δεκαετία του ’60 παρέμεινε ένα μικρό ψαροχώρι όπου έμεναν μόνο λίγοι ψαράδες από τα Πιτσίδια, του χωριού που βρίσκεται 3 χλμ. πιο μέσα, στον κάμπο της Μεσσαράς. Είχαν περάσει μόλις 40 χρόνια από την οριστική αποχώρηση των Τούρκων (1923) και η καθημερινότητα στα Πιτσίδια δεν είχε αλλάξει παρά ελάχιστα από τότε. Χωρίς ηλεκτρισμό, μόνο λύχνος και λάμπες πετρελαίου. Νερό από πηγές και πηγάδια. Χωρίς αυτοκίνητα και μηχανές, αγροτικές δουλειές με γαϊδάρους. Το «κάμωμα» (όργωμα) των χωραφιών με το παραδοσιακό αλέτρι και το μουλάρι. Ο ιδρώς του αγρότη έσμιγε με τον ιδρώτα του μουλαριού. Άνθρωποι και ζώα ζούσαν δίπλα-δίπλα. Στάρια, λάδια, αμπέλια και κάποιοι κήποι, η λιγοστή παραγωγή του χωριού, xρόνια δύσκολα. Πολλοί μετανάστευσαν κυρίως στην Αθήνα, λιγότεροι στο εξωτερικό.
Η εισβολή των hippies και η Κρητική ανεκτικότητα.
Γύρω στα 1965, εμφανίστηκαν κάποιοι περίεργοι νέοι με μακριά μαλλιά και πολύχρωμα ρούχα. Τους τράβηξε το άγονο και άγριο τοπίο. Συνθήματά τους ήσαν, η επιστροφή στη φύση, η ελευθεριότητα, (κάντε έρωτα, όχι πόλεμο), η μουσική και ο χορός. Σε ένα πράγμα έμοιαζαν με τους ντόπιους. Ήσαν το ίδιο, αν όχι περισσότερο φτωχοί με αυτούς. Έστησαν την δική τους παράλληλη κοινωνία στις γνωστές σπηλιές και επεβίωναν πεινώντας, προσπαθώντας να ψαρέψουν, κλέβοντας κανένα σταφύλι από τα γύρω χωράφια, και στην καλύτερη περίπτωση με αυγά και πατάτες που τηγάνιζαν τα δύο παλιά καφενεία των Ματάλων. Όλη τη μέρα μπάνιο στη θάλασσα, το βράδυ κιθάρες γύρω από τη φωτιά και έρωτας.
Σήμερα, μετά από 40 τόσα χρόνια, προκαλεί εντύπωση η παράλληλη συνύπαρξη δύο τόσο διαφορετικών κόσμων. Ο Κρητικός μεσαίωνας από τη μια πλευρά, και το πιο επαναστατημένο τμήμα της νεολαίας των δυτικών μητροπόλεων από την άλλη, συμβίωναν στον ίδιο θαυμαστό τόπο, χωρίς τριβές. Οι φτωχοί και παραδοσιακοί χωριανοί, έδειχναν από αδιαφορία ως και συμπάθεια για τους περίεργους αυτούς πεινασμένους νέους, ακόμη και όταν τους έκλεβαν κανένα πεπόνι. Σήμερα αυτό το λέμε «ανεκτικότητα». Οι παλιοί hippies που επισκέπτονται με τα παιδιά τους πια, τον τόπο αυτό που σημάδεψε τη νιότη τους, μιλούν με συγκίνηση για τους χωριανούς.
Το άλμα στο σύγχρονο κόσμο.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, η εποχή των hippies, έκανε το κύκλο της σε όλο τον κόσμο, οι σπηλιές άδειασαν, αλλά οι hippies φεύγοντας, είχαν πια για πάντα σφραγίσει τη μοίρα του τόπου. Έκαναν τα Μάταλα παγκοσμίως γνωστά ως τουριστικό προορισμό. Τώρα καινούργιοι επισκέπτες κατέφθασαν, οι τουρίστες. Αυτοί είχαν χρήματα, και ήθελαν δωμάτια με τουαλέτα και εστιατόρια. Οι παλιοί στάβλοι της αυλής μετατράπηκαν γρήγορα σε δωμάτια (rent rooms), τα παλιά καφενεία σε ταβέρνες. Χωρίς σχέδιο, χωρίς κρατική στήριξη, χωρίς μεγάλους ιδιώτες επενδυτές. Ό,τι έγινε, έγινε από τους χωριανούς. Μπορεί σήμερα να τραυματίζεται η αισθητική μας από αυτές τις πρώτες κατασκευές, αλλά πρέπει να παραδεχτούμε πώς αυτό ήταν ένα μεγάλο άλμα, ήταν η απότομη μετάβαση του χωριού στην σύγχρονη εποχή. Μετά τόσα χρόνια προκαλεί εντύπωση η ευκολία με την οποία οι Πιτσιδιανοί παραδοσιακοί αγρότες μετατράπηκαν σε ξενοδόχους και εστιάτορες. Βέβαια διατήρησαν τις αγροτικές τους ασχολίες, αλλά ζούσαν δίπλα-δίπλα με τους τουρίστες. Βεγγέριζαν μαζί τους (βεγγερίζω = περνώ το απόβραδο με άλλους), μοιράζονταν καμιά φορά το φαγητό τους, τους έπαιρναν μαζί στα χωράφια. Σήμερα αυτό το λέμε «αγροτουρισμό».
Το άδηλο μέλλον του Κρητικού νότου.
Τώρα πια όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Ο τουρισμός είναι η μοναδική για πολλούς ασχολία. Μοναδική εξωτουριστική ασχολία που αντέχει είναι το λάδι. Στο χωριό δεν μένουν πια μόνο οι χωριανοί. Επιχειρηματίες από όλη την Κρήτη δραστηριοποιούνται, μετανάστες κυρίως από την Αλβανία και τη Βουλγαρία, αρκετοί δυτικοευρωπαίοι εργάζονται στην οικοδομή και στον τουρισμό. Ευρωπαίοι συνταξιούχοι ζουν όλο το χρόνο στα Πιτσίδια και σε όλη τη Μεσσαρά. Στην πλατεία του χωριού μπορείς πια να ακούσεις όλες τις γλώσσες της Ευρώπης και στα σχολεία να συναντήσεις όλες τις φυλές να μαθαίνουν αρχαία ελληνικά και ιστορία. Η παλιά πιτσιδιανή ανεκτικότητα διευκολύνει τα πράγματα.
Ποιος ξέρει πως θα είναι άραγε τα Πιτσίδια σε 20 σε 50 χρόνια; Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Η Μεσσαρά ολόκληρη αντιμετωπίζει λειψυδρία τη στιγμή που όλες οι γέρικες ξερικές ελιές έχουν αντικατασταθεί από αρδευόμενα δενδρύλλια, η ρύπανση από τα αγροχημικά είναι έντονη κυρίως στην περιοχή του Τυμπακίου, τα σημάδια της ερημοποίησης της μεσσαρίτικης γης που θρέφει τα παιδιά της από τα μινωικά χρονιά, είναι πια εμφανή, τα σκουπίδια πνίγουν τα πάντα. Τα τελευταία χρόνια συζητείται το ενδεχόμενο κατασκευής στον κόλπο της Μεσσαράς ενός μεγάλου διαμετακομιστικού λιμένος για εμπορευματοκιβώτια (containers), κινέζικων ή κορεατικών συμφερόντων. Αν γίνει αυτό το έργο, θα δώσει τη χαριστική βολή στο μεσσαρίτικο τοπίο, που παρά την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα από τα προϊστορικά κιόλας χρόνια, ακόμη αντέχει και διατηρεί την φυσικότητά του. Πώς θα σταθεί απέναντι σε όλα αυτά άραγε η κοινωνία του Κρητικού νότου; Όσο δυναμώνουν φωνές όπως της Κίνησης Πολιτών Μεσσαράς που δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια εναντίον του λιμανιού, καθώς και για άλλα θέματα όπως η ανακύκλωση, ο χωροταξικός σχεδιασμός κλπ., μπορούμε να αισιοδοξούμε…
Ευ. Σπινθάκης
